Економиите во Централна и Источна Европа (ЦИЕ) закрепнуваат во првиот квартал од 2024 година по слабата 2023 година, според неодамна објавените податоци за растот на БДП. Економскиот раст паѓа на регионален просек од 0,5% во 2023 година – најниска стапка во еден век од рецесиите за време на глобалната финансиска криза (2009) и пандемијата COVID-19 (2020).

Повеќето економии објавија позитивни годишни стапки на раст во првиот квартал од 2024 година, надминувајќи ги просеците и за ЕУ ​​и за Западна Европа. Некои показатели потврдуваат дека закрепнувањето на потрошувачката на домаќинствата е меѓу факторите за подобрување на економиите.

Растот на малопродажбата во ЦИЕ

По двоцифрените стапки на инфлација во 2022-2023 година, домаќинствата во регионот на ЦИЕ почнуваат да ги зголемуваат своите трошоци. Продажбата на мало се зголеми на почетокот на 2024 година, со дополнителни зголемувања во март од година во година од повеќе од 6% во Чешка и Полска и повеќе од 4% во Унгарија и Романија.

Подобрување има и во потрошувачката на домаќинствата поради: Намалување на стапката на инфлација – нивоата се вратија на целите поставени од централните банки. Ова се должи на претходните покачувања на каматните стапки кои ја ограничуваа натамошната инфлација, како и олеснувањето на цените на енергијата и непреработената храна. Годишната инфлација во април 2024 година изнесува 0,1% во Литванија, 2,1% во Словачка, 2,4% во Бугарија и Полска, 2,9% во Чешка, 3,0% во Словенија и 3,7% во Унгарија. Романија има највисока стапка од 5,9%, но и таа се намалува.

Поволен пазар на труд – ниските стапки на невработеност и стабилниот раст на платите доведуваат до двоцифрен пораст во Романија, Унгарија и Полска.

Олеснување на монетарната политика – продолжува во неколку земји од ЦИЕ надвор од еврозоната (Чешка, Унгарија, Полска, Романија), со што се намалуваат трошоците за финансиските ресурси. Враќање на довербата на потрошувачите – домаќинствата се чувствуваат порелаксирано во однос на нивната финансиска состојба и економското опкружување, што доведува до враќање на нивоата на доверба на оние од почетокот на 2022 година (па дури и на нивоата пред пандемијата во Полска). Мерките за контрола на инфлацијата во земјите од ЦИЕ носат олеснување, но носат долгорочни ризици.

Процесот на намалување на инфлацијата е завршен

Растот на инфлацијата во ЦИЕ беше ограничен со социјалните мерки како што се пониските стапки на ДДВ и ограничувањата на цената на енергијата. Иако мерките имаа ограничен раст на цените во претходните квартали, нивното пресвртување предизвикува инфлациски притисоци. Базичната инфлација (со исклучок на енергијата и непреработената храна) остана под границата, што е знак дека поскапувањата се проширија и во другите економски сектори.

Закрепнувањето на побарувачката на потрошувачите дополнително го зголемува притисокот врз инфлацијата. Пазарот на трудот останува поволен за вработените, со ниска невработеност и недостиг на работна сила што доведува до солиден раст на платите. Ова е дополнително засилено со континуираните зголемувања на минималната плата во земјите од регионот. Додека домаќинствата имаат корист од трендовите, компаниите се соочуваат со повисоки оперативни трошоци во однос на зголемувањето на платите. Ова веројатно ќе предизвика трошоците да се пренесат на потрошувачите и да се забрза инфлацијата. Во април 2024 година, во неколку земји од ЦИЕ, потрошувачките цени се зголемија во споредба со претходниот месец, што доведе до поголема побарувачка за стоки за широка потрошувачка и зголемување на цените на храната.

Внимателни корисници

Дури и кога компаниите ги зголемуваат своите маржи, потрошувачите остануваат чувствителни на цените, честопати избирајќи поевтини алтернативи. Регионот на ЦИЕ доживеа дефлација (побавно забрзување на цените) наместо дефлација (намалување на цените), задржувајќи ја важноста на нивоата на цените. Моделите на трошење го потврдуваат овој внимателен пристап, бидејќи не сите сегменти доживуваат повисоки нивоа на побарувачка. Додека вкупната продажба на мало закрепна поради зголеменото трошење за секојдневни потреби, продажбата на трајни добра како што се електрониката и апаратите за домаќинство остана пониска отколку во претходните години.

Потрошувачката на домаќинствата – главниот двигател на растот

Инфлацијата ќе се зголеми на ниско ниво во регионот на ЦИЕ, далеку под рекордните највисоки нивоа во 2023 година. Потрошувачката на домаќинствата, поттикната од факторите споменати погоре, се очекува да го забрза регионалниот раст од 2023 година. Овој тренд укажува на подобрени изгледи за секторот на трговијата на мало во регионот на ЦИЕ, чиј ризик падна од висок на среден, според најновата проценка на секторот за ризик на Кофас. Сепак, целосното закрепнување е под притисок на надворешните пазари. И покрај подобрувањето на економската активност во некои западноевропски земји, главната извозна дестинација за земјите од ЦИЕ, германската индустрија останува слаба, што доведува до пад на индустриското производство на ЦИЕ и регионален раст.