Странските директни инвестиции (СДИ) во Централна, Источна и Југоисточна Европа паднаа во 2024 година на нивоа невидени од екот на пандемијата КОВИД-19, при што германските инвеститори нагло се повлекоа, а кинескиот капитал доминираше, се вели во новиот извештај на Виенскиот институт за меѓународни економски студии (wiiw), пренесува регионалниот бизнис портал СЕЕбиз.

Истражувањето wiiw открива пад од 44% на бројот на гринфилд инвестициски проекти објавени во регионот во првите три квартали од 2024 година во споредба со истиот период минатата година, додека вредноста на ветените инвестиции падна за 39%, што е загрижувачки тренд за регионот кој се потпира на надворешно финансирање за стимулирање на економскиот раст.

„Кризата во германската индустрија и геополитичките неизвесности сега целосно се чувствуваат во регионот“, вели Олга Пиндјук, економист во wiiw и автор на извештајот.

Падот ги одразува пошироките проблеми во европските индустриски инвестиции, како во земјите-членки на ЕУ, така и во Западен Балкан. Податоците откриваат значителен пад на новите странски гринфилд инвестиции во поголемиот дел од регионот, со исклучок на Молдавија, која забележа раст.

Меѓу земјите-членки на ЕУ, Бугарија, Полска и Естонија доживеаја некои од најострите намалувања, со преполовени инвестициски обврски. Албанија, и покрај бумот во туризмот, забележа пад од 88% на бројот на гринфилд инвестициски проекти.

Само осум земји пријавиле зголемен прилив на странски капитал во споредба со претходната година, предводени од Естонија, Литванија и Косово. Спротивно на тоа, Црна Гора, Украина и Босна и Херцеговина забележаа побрз пад на вредноста на заложените инвестиции отколку на бројот на проекти, што укажува на промена кон помалку капитално интензивни инвестиции фокусирани на услуги.

Забавувањето на Германија го зема својот данок

Германија, која долго време беше клучен инвеститор во регионот, остро ги ограничи своите обврски. Бројот на најавени германски проекти падна од 171 на 96 – пад од 44% – додека ветениот капитал падна за уште поостри 67%, од над 9 милијарди евра во 2023 година на само 3 милијарди евра оваа година.

Во меѓувреме, австриските инвеститори, историски меѓу најактивните во регионот, го намалија бројот на проекти од 34 на 15. Сепак, Австрија вети 20% повеќе капитал – 965 милиони евра во споредба со 804 милиони евра минатата година – што укажува на фокусирање на помалку, но позначајни проекти.

„Додека гледаме како германските инвеститори се свртуваат од Источна Европа кон САД, Австрија останува силно посветена“, рече Пиндјук, додавајќи дека австрискиот капитал тече главно во Романија, Унгарија и Бугарија.

Кинезите стануваат водечки инвеститори

И покрај сопствените економски тешкотии, Кина стана најголемиот инвеститор во нови проекти во целиот регион, надминувајќи ја Германија. Кинеските инвестиции во регионот паднаа за само 30% во однос на ветениот капитал, во споредба со падот на Германија од 67%. Имено, кинеските проекти сè уште се капитално интензивни, честопати фокусирани на сектори како што се електричните возила и батериите.

Романија привлече најмногу кинески проекти оваа година, додека Словачка треба да го добие најголемиот прилив на кинески капитал, поттикнат од обврските како што е планот на автомобилскиот производител SAIC со седиште во Пекинг за производство на електрични возила во земјата. „Вредноста на кинеските инвестиции во регионот сега ја надминува вредноста на германските проекти за фактор осум“, се вели во извештајот.

Сепак, целокупното влијание на кинескиот капитал останува ограничено. „Кинескиот фонд на СДИ во регионот е само 1% од вкупниот број, во споредба со околу 70% од земјите на ЕУ“, рече Пиндјук, нагласувајќи дека Европа продолжува да доминира во пејзажот на СДИ и покрај краткорочната нестабилност.

Претстои неизвесност

Во извештајот се предупредува дека падот може да се продлабочи. Приливот на СДИ беше особено слаб во третиот квартал од 2024 година, што се совпадна со зголемената неизвесност пред претседателските избори во САД и поширокото забавување на глобалните инвестиции.

„Инвеститорите се чини дека имаа уште помала доверба во третиот квартал од 2024 година отколку во екот на пандемијата КОВИД-19 или по големата руска инвазија на Украина“, рече Пиндјук.

САД сè повеќе ги одвлекуваат германските и другите европски инвеститори од Европа во подем, поттикнати од атрактивни стимулации според Законот за намалување на инфлацијата и пониските трошоци за енергија. Германските инвестиции во САД, на пример, пораснаа, со капитални обврски сега речиси три пати повеќе од оние во Централна и Источна Европа во истиот период.

Долгорочните трендови укажуваат на структурни предизвици за регионот. Пиндјук истакна дека моделот на „проширено биро“ – каде Централна и Источна Европа служи како производствен центар за западните компании – покажува знаци на застареност. „Овој модел на раст можеби имаше свој ден“, рече таа.

Земјите како Словачка, кои историски се потпираа на автомобилскиот сектор, имаа некои од најслабите приливи на СДИ во однос на БДП. Извештајот повикува на фокусирање на инвестициите во образованието, истражувањето и индустриската политика со цел да се постигне одржлив раст.