На 5 јуни водечките светски економии објавија договор што треба да ги подобри изгледите за наплата на данок од големите глобални корпорации. Договорот сè уште не добил формална поддршка од поширок спектар на земји, а многу детали остануваат да се дефинираат пред да стапи на сила. Но, веќе е јасно дека овој план може да се опише како историски.
Нацрт-спогодбата на земјите-членки на Г7 се заснова на два придружни елементи. Првиот е предлог за воведување минимална глобална даночна стапка за најголемите корпорации од 15%. Втората е намерата да се насочи дел од глобалниот профит на овие корпорации кон земјите во кои тие работат, без оглед каде се регистрирани нивните седишта.
Нацртаните цели на овој начин покажуваат дека сегашните правила на хиперглобализација, кои ги принудија државите да се натпреваруваат во понуда на подобри услови со цел да привлечат глобални корпорации, ќе мора да се променат. До неодамна, усогласувањето на даночните политики на глобално ниво не беше можно поради спротивставувањето на Соединетите држави. Овој пат, администрацијата предводена од претседателот Бајден вети дека договорот ќе биде прифатен.
Од почетокот на трката за намалување на даноците на добивка во 80-тите години, просечната даночна стапка се намали од скоро 50% на околу 24% во 2020 година. Многу земји нудат низа дополнителни поволности што ги намалуваат ефективните даночни стапки на едноцифрени броеви. Што е уште покатастрофално, на глобалните корпорации им е дозволено да ги канализираат своите профити во даночните раеви на островите Девствени или Кајмански острови без да мораат да преместат дел од нивниот бизнис таму. Габриел Зукман од Беркли покажува дека голем дел од добивката што ја стекнале американските корпорации во странство одат во даночните раеви каде имаат незначително мал број вработени.
Дури и да ги игнорираме бројните административни пречки на патот кон понатамошна реализација на овој план, сигурно е дека предлогот ќе биде мета на критики од два правци. Борците за даночна правда ќе ја оценат минималната глобална даночна стапка од 15% како недоволна, додека земјите во развој ќе се спротивстават на тоа како непотребно ограничување што ги намалува шансите за привлекување инвеститори. Но, можно е авторите на предлогот да имале предвид и можни забелешки: ниската стапка е избрана токму за да ги задоволи потребите на земјите во развој, а глобалната распределба на профитот треба да им овозможи на јурисдикциите со повисоки даночни стапки да ги надоместат изгубените приходи.
Во групата развиени земји, само Ирска нуди даночна стапка пониска од предложената минимум – 12,5%. Но, тука се и малите земји, како Молдавија (12%), Парагвај (10%) и Узбекистан (7,5%), кои се обидуваат да привлечат странски инвеститори со ниски даночни стапки, од кои очекуваат добри работни места и нови технологии. Пониските даночни стапки се најдиректен начин да им понудите на компаниите кои работат во гостоубиви средини некаков вид на компензација за проблемите со кои се соочуваат. Во некои азиски земји, како што е Сингапур (каде пропишаната стапка е 17%, но се дава олеснување за некои работни места, ефективните даночни стапки исто така може да завршат на погрешна страна од предложениот минимум.
Аргументите за воведување единствена минимална стапка на данок на добивка се најубедливи кога се разменуваат од земји со слични преференции кои сакаат да ја избегнат дилемата на затвореникот и да манипулираат со даночните стапки од страв дека капиталот може да се пресели во друга земја. Ова важи за повеќето развиени земји, иако не за сите, како што покажуваат примерите на Ирска, Холандија и Сингапур. Но, во ситуација кога има значителни разлики во нивото на развој и другите карактеристики, решението соодветно за една земја може да го загрози развојот во друга.
Соединетите држави и европските земји со високи даночни стапки секако ќе се жалат на загуба на даночните приходи доколку посиромашните земји останат со пониски стапки. Но, ништо не ги спречува да ги оданочуваат домашните компании еднострано со повисоки стапки. Тие можат да наплатат данок на глобален профит на домашните компании според уделот на заработката што ја заработиле на домашниот пазар. Зукман верува дека секоја земја може да го направи тоа за себе, без оглед на обидите за глобално усогласување и координација.
Ова е предвидено со вториот елемент од договорот Г7 (иако идејата не е целосно развиена). Предлогот е најголемите мултинационални корпорации со маргина на профит над 10% да одвојат 20% од глобалниот профит во земјите каде што продаваат стоки и услуги.
Соединетите држави се определија за глобалниот минимум затоа што не сакаат компании од други земји да добијат предност пред американските корпорации оданочени со повисоки стапки. Но, нивната желба да ја заштитат конкурентноста во основа не се разликува од желбата на сиромашните земји да привлечат инвестиции. Доколку Соединетите држави го преземат водството, а сиромашните изгубат, причината ќе биде само релативната моќ на предлагачот, а не економската логика.
Администрацијата на Бајден првично сакаше глобалната минимална даночна стапка да биде 21%. Компромисната стапка од 15% е веројатно доволно ниска за да ги смири тензиите во преговорите со посиромашните земји и со тоа да ги придобие за потпишување на договорот. Можеби тука е пронајдена добра точка на рамнотежа помеѓу глобално важечките правила и државниот суверенитет.
Но, за земји како Соединетите држави, тоа ќе донесе пад на даночните приходи ако не се зајакне вториот елемент на прераспределба. На крајот на краиштата, глобалниот аранжман што ќе им остави доволно простор на државите да развиваат и спроведуваат даночни правила во согласност со нивните сопствени потреби и склоности е веројатно поцврсто и трајно решение отколку обидот да се усогласат даночните политики на меѓународно ниво.
Засега е јасно дека земјите кои функционираат како даночни раеви, чиј единствен интерес е да бележат профит на хартија, без привлекување нов капитал, нема за што да се жалат. Тие веќе им направија одлична услуга на глобалните корпорации овозможувајќи им да избегнуваат плаќање данок и со тоа да ги оштетат буџетите на многу земји. Глобалните правила се неопходни за да се елиминираат штетните даночни политики. Договорот за Г7 е важен чекор во таа насока.
Пишува: Дени Родик